Döner ekipmanlar, mekanik enerjiyi dönme hareketiyle ileten makinelerdir. Bu makineler, sıvı, gaz veya katıların taşınmasında ve enerji üretiminde kritik rol oynar. Birçok endüstride üretim hattının kalbi gibidirler.
Petrokimya, enerji, rafineri, su arıtma ve çimento gibi sektörlerde yaygın olarak kullanılırlar. Aslında bu ekipmanlar olmadan proseslerin sağlıklı ve verimli çalışması mümkün değildir.
Döner Ekipmanların Başlıca Türleri
I. Tahrik Edilen Ekipmanlar (Driven Equipment)
Bu ekipmanlar, enerjiyi doğrudan prosese aktaran makinelerden oluşur. Pompa, kompresör veya fan gibi cihazlar akışkanın basıncını, hızını ve yönünü kontrol eder. Endüstride üretimin sürekliliğini bu makineler sağlar.
Her ekipman türü farklı akışkanlar ve koşullar için özel tasarlanır. Örneğin santrifüj pompalar su sistemlerinde yaygınken, pistonlu kompresörler yüksek basınçlı gaz uygulamalarında kullanılır.
- Kompresörler
- Dinamik: Santrifüj, Eksenel, Entegre Dişli
- Pozitif Deplasmanlı: Vidalı, Döner Loblu, Pistonlu, Diyaframlı, Sıvı Halkalı
- Pompalar
- Dinamik: Santrifüj, Eksenel, Bulamaç, Entegre Dişli
- Pozitif Deplasmanlı: Plunger, Diyaframlı, Dişli, Vidalı, Kademeli (Progressive Cavity)
- Ekstrüderler
- Karıştırıcılar (Mixers)
- Fanlar (Fans)
II. Tahrik Edenler / Ana Güç Kaynakları (Drivers – Prime Movers) - Buhar Türbinleri
- Gaz Türbinleri
- Motorlar: İndüksiyon, Senkron, Değişken Hızlı
- İçten Yanmalı Motorlar: Dizel, Gaz
III. Güç İletim Elemanları (Transmission Devices) - Dişliler: Helisel, Çift Helisel
- Kavramalar (Clutches)
- Kaplinler (Couplings)
IV. Yardımcı Ekipmanlar (Auxiliary Equipment) - Yağlama ve Sızdırmazlık Sistemleri
- Bariyer Gaz Sistemleri
- Soğutma Sistemleri
Çalışma Prensibi
Döner ekipmanlar genellikle bir makine treni halinde çalışır. Motor veya türbin, kaplin üzerinden gücü pompaya veya kompresöre aktarır. Sonunda enerji, akışkan gücüne dönüşür.
Bu zincirleme yapı sayesinde proses akışkanları basılır, taşınır veya sıkıştırılır. Yani her bir halka, sürecin sağlıklı ilerlemesi için hayati önemdedir.
Bu makineler tek başına değil, genellikle bir makine treni (train of machines) halinde çalışır: Enerji Kaynağı (Motor, Türbin) → Güç İletim Elemanı (Dişli, Kaplin) → Tahrik Edilen Makine (Pompa, Kompresör) → Proses Akışkan Gücü
- Enerji girişi: Elektrik gücü, buhar veya yakıt gazı önce sürücü (driver) tarafından dönel çıkış gücüne (rotational output power, kW – Nm) dönüştürülür.
- Hız değişimi: Bu çıkış gücü, ihtiyaca göre bir hız değiştirici (ör. dişli kutusu, kasnak) üzerinden tahrik edilen makineye iletilir.
- Akışkan gücü üretimi: Son aşamada proses makinesi (pompa, kompresör) bu dönel gücü, akışkan gücüne (fluid power) dönüştürür.
Performans Parametreleri
Döner ekipmanların tasarımı ve seçimi, aşağıdaki temel performans kriterlerine göre yapılır: - Debi (Q, m³/h veya Nm³/h) → Taşınan akışkan miktarı
- Basınç / Basma yüksekliği (P, bar / H, m) → Akışkana kazandırılan enerji
- Basınç oranı (PR) → Özellikle kompresörlerde kritik parametre
- Güç tüketimi (kW) → Enerji verimliliği ve işletme maliyeti açısından belirleyici
- Verimlilik (η, %) → Hidrolik, mekanik ve toplam verim
- Titreşim ve gürültü seviyeleri → Güvenilirlik göstergeleri (ISO 10816, API 617/610 limitleri)
Tahrik Edilen Proses Makinelerinin Yapısı
Bir proses makinesi temelde şu bileşenlerden oluşur: - Giriş mili (input shaft)
- Gövde (casing) – proses akışkanını barındırır
- Emiş nozulu (suction nozzle)
- Tahliye nozulu (discharge nozzle)
- Rulmanlar (bearings) – rotor desteği sağlar
- Sızdırmazlık sistemleri (end seals / mechanical seals) – prosesi atmosfere kapatır
Bakım Türleri
Döner ekipmanların ömrünü bakım stratejisi belirler. Kestirimci bakım, sensörler ve analizlerle olası arızaları önceden haber verir.
Önleyici ve düzeltici bakım, ekipmanların planlı şekilde kontrolünü sağlar. Duruma dayalı bakım ise günümüzde IIoT teknolojileriyle gerçek zamanlı yapılır.
- Kestirimci bakım (Predictive Maintenance): Titreşim analizi, yağ analizi, sıcaklık izleme, akustik emisyon ölçümleri.
- Önleyici bakım (Preventive Maintenance): Belirli periyotlarla seal değişimi, rulman kontrolü, yağ yenileme.
- Düzeltici bakım (Corrective Maintenance): Arıza sonrası devreye girer, planlı olmalıdır.
- Duruma dayalı bakım (Condition-Based Maintenance – CBM): Çevrim içi sensörler ile gerçek zamanlı izleme (IIoT, SCADA entegrasyonu)
Döner ekipmanlar, mekanik dönme enerjisini güvenli ve verimli bir şekilde akışkan gücüne dönüştürür. Bu dönüşüm, doğru seçim, standart uyumu, uygun bakım ve işletme disipliniyle sürdürülebilir hale gelir.
